POLSZCZYZNA BIBLIJNA MIĘDZY TRADYCJĄ A WSPÓŁCZESNOŚCIĄ Tom II

Publikacja jest pokłosiem konferencji naukowej, jaka odbyła się pod tym samym tytułem w dniach 25-27 września 2006 roku w Gródku nad Dunajcem. Jej owoce pragniemy przedłożyć Czytelnikom w nadziei, że choć w części przysłużą się zarówno lepszemu poznaniu jednego z najważniejszych obszarów dawnych i nowszych dziejów języka polskiego, jak również staną się pomocą w kolejnych próbach przybliżania rodzimej mowie Słowa, które było na początku (J 1,1). Tematyka artykułów drugiego tomu składa się z dwóch działów: „Wokół współczesnych przekładów Biblii w języku polskim”, „Inspiracje biblijne w literaturze i języku polskim” i w aneksie: wypowiedzi dyskutantów dotyczące problematyki wielorakich inicjatyw przekładu ksiąg biblijnych w polszczyźnie ostatnich lat.

Słowo od redaktorów


I. Wokół współczesnych przekładów Biblii w języku polskim

Renata Przybylska, ks. Wiesław Przyczyna,
Reakcje społeczne na współczesne tłumaczenia, parafrazy i trawestacje Biblii

Bogdan Walczak,
Co przemawia za, a co przeciw kolokwializacji języka przekładów Biblii?

Andrzej Zaborski,
Między archaizmem i neologizmem (wokół nowych przekładów Biblii w języku polskim)

Bożena Matuszczyk,
O potrzebie modernizacji języka religijnego w przekładach biblijnych

Lidia Kośka,
Otwarta Księga. O głównych założeniach przekładu „Tory Pardes Lauder”

Ks. Julian Warzecha SAC,
Z doświadczeń tłumaczenia Psalmów w przekładzie ekumenicznym i w Biblii paulińskiej

Albert Gorzkowski,
Corde et mente. Uwagi o przekładzie Nowego Testamentu i Psalmów Edycji św. Pawła

Stanisław Bąba, Piotr Fliciński,
Biblizmy frazeologiczne w Ewangelii według św. Łukasza w przekładzie Zygmunta Kubiaka na tle innych przekładów

Grzegorz Kubski,
Wyznaczniki teologicznych kontekstów w nowszych polskich edycjach Listu św. Jakuba

Elżbieta Skorupska-Raczyńska,
O XX-wiecznych tłumaczeniach „Księgi Psalmów” na tle „Psałterza Dawidowego”
według F. Karpińskiego (wybrane zagadnienia leksykalne)

Artur Czesak,
Biblia po śląsku i podhalańsku – fakty i kontrowersje


II. Inspiracje biblijne w literaturze i języku polskim

Małgorzata Krzysztofik,
„Ale najbardziej rewerencja Pisma Świętego tak mi zawsze w pamięci była” – refleksje pisarzy doby przedrozbiorowej o problemach poetyckiej adaptacji
ksiąg biblijnych

Ewa Nadolska-Mętel,
Adam-Peccator w dramaturgii staropolskiej

Anna Wzorek,
O stylizacji biblijnej w komedii Brunona Winawera „Księga Hioba”

Wojciech Kudyba,
Zagadnienie odnowy języka biblijnego w twórczości ks. Janusza Stanisława Pasierba

Małgorzata Nowak,
Wierszowana parafraza Ewangelii pióra Anastazji Staśko

Andrzej Kominek,
Metaforyczny kształt słowa biblijnego we współczesnym dyskursie religijno-etycznym

ANEKS

Słowo wprowadzające

I. Dyskusja wokół współczesnych przekładów ewangelijnych
„Frelka czy Maryja?– rozmowa z o. prof. Wiesławem Przyczyną

Ks. Michał Bednarz,
Błogosławieni czy szczęśliwi?

Stanisław Koziara,
Błogosławiona wina

Ks. Julian Warzecha SAC,
Ani błogosławiona (szczęśliwa) ani wina

Renata Grzegorczykowa,
Błogosławieni czy szczęśliwi?
(Uwagi w związku z nowym tłumaczeniem Błogosławieństw)

Renata Grzegorczykowa,
Kontrowersje wokół pojęcia „winowajcy” i „dłużnika” w tłumaczeniach „Modlitwy Pańskiej”

II. Uwagi o współczesnych przekładach Biblii na język polski

III. Pro memoria. O tzw. Mszach św. w „góralskiej oprawie”

Publikacja Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością jest pokłosiem konferencji naukowej, jaka odbyła się pod tym samym tytułem w dniach 25-27 września 2006 roku w Gródku nad Dunajcem. W swym zamyśle organizacyjnym stanowiła kolejną z inicjatyw konferencyjnych, jakie zrodziły się w ramach działalności Komisji Języka Religijnego Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Po debacie na temat Funkcji wypowiedzi religijnych (Rychwałd 2003) oraz Języka katechezy szkolnej (Głogów 2005) tym razem obiektem osobnego zainteresowania stała się polszczyzna biblijna, będąca obszarem, w którym od zarania swoich dziejów losy ojczystego języka splatają się ze słowem natchnionym. Tak zaprojektowany temat badawczy z samej swej natury zakładał potrzebę debaty interdyscyplinarnej skupiającej zarówno przedstawicieli nauk teologicznych, jak też filologicznych. Odpowiedzią na to zaproszenie był udział
w konferencji blisko 40 referentów – biblistów, egzegetów i tłumaczy ksiąg biblijnych oraz filologów – zarówno językoznawców, jak też historyków i teoretyków literatury, reprezentujących niemal wszystkie najważniejsze ośrodki akademickie w kraju (Gdańsk, Kielce, Kraków, Lublin, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocław, Zielona Góra). Co szczególnie ważne, czynnymi uczestnikami sympozjum
w Gródku byli liczni członkowie zespołów redakcyjnych nowo powstających tłumaczeń Pisma Świętego w języku polskim. I jakkolwiek spotkania na niwie konferencyjnej przedstawicieli dyscyplin teologicznych z reprezentantami innych dziedzin nauki dawno już przestały być czymś wyjątkowym na gruncie rodzimej refleksji badawczej, to jednakże konferencja w Gródku z całą pewnością stanowiła jedną z najszerszych debat teologiczno-filologicznych ostatnich lat.
Powodzenie tegoż przedsięwzięcia stało się możliwe dzięki organizacyjnemu wsparciu, jakie otrzymaliśmy ze strony Stowarzyszenia Biblistów Polskich. Patronacką zaś pieczę konferencja uzyskała od trzech ośrodków akademickich: Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Katedry Komunikacji Religijnej Papieskiej Akademii Teologicznej oraz Katedry Języka Polskiego Akademii Pedagogicznej w Krakowie.
Zaprezentowane podczas trzydniowych obrad referaty złożyły się w sumie na pięć kręgów tematycznych. Trzy początkowe wystąpienia, które otwierają zarazem pierwszy tom tej publikacji podejmują ogólne kwestie statusu i stylowych wyznaczników polszczyzny biblijnej. Kolejny, nader obszerny (13 referatów) zespół tematyczny, dotyczy złożonych problemów translatoryki biblijnej widzianych zarówno
z perspektywy uwarunkowań teologiczno-biblijnych, jak też filologicznych. Z kolei w części trzeciej osobną uwagę zyskały historyczne aspekty i doświadczenia tej pododmiany języka narodowego. Do najszerzej zaprezentowanej i zarazem wzbudzającej podczas konferencji najwięcej dyskusji należała problematyka wielorakich inicjatyw przekładu ksiąg biblijnych w polszczyźnie ostatnich lat. Wygłoszone na ten temat referaty, głównie autorstwa filologów, współtworzą kolejną część otwierającą drugi tom niniejszej monografii. Debata nad doświadczeniami historycznymi oraz współczesnością polszczyzny biblijnej nie mogła pominąć kluczowego aspektu jej obecności w literaturze polskiej. Podjęte w tej perspektywie rozważania złożyły się na ostatni z rozdziałów tejże publikacji.
Dopełnienie i zarazem osobną część dołączoną do tomu drugiego stanowi Aneks, przybliżający m.in. ważną dyskusję, jaka przetoczyła się, głównie na łamach prasowych, z udziałem teologów i biblistów wokół nierzadko kontrowersyjnych wyborów językowych podejmowanych na niwie współczesnych tłumaczeń ewangelijnych. W opinii redaktorów tegoż tomu zaprezentowane podczas tej dyskusji argumenty stanowią najlepszą ilustrację dyrektywy, iż potrzebom poszukiwania należnego kształtu polszczyzny biblijnej może sprostać jedynie wspólny wysiłek, wsparty dialogiem oraz rzetelną wymianą opinii między biblistami i filologami.
Taka też intencja legła u podstaw inicjatywy konferencyjnej zorganizowanej przed dwoma laty w gościnnym i malowniczo położonym Gródku nad Dunajcem. Jej owoce pragniemy przedłożyć Czytelnikom w nadziei, że choć w części przysłużą się zarówno lepszemu poznaniu jednego z najważniejszych obszarów dawnych i nowszych dziejów języka polskiego, jak również staną się pomocą w kolejnych próbach przybliżania rodzimej mowie Słowa, które było na początku (J 1, 1).

Stanisław Koziara
Wiesław Przyczyna

Kraków, czerwiec, Anno Domini 2008.